Instincten
In de rubriek Wat ziet u? van Medisch Contact stond een röntgenfoto van de maag van een meisje van 15 met buikpijn. Na 34 jaar psychiatrie is mijn kennis van somatiek wat stoffig, dus vaak kan ik de trefzekere antwoorden van collega’s niet beoordelen. Maar dit keer wel. Vol bewondering las ik de reactie van huisarts Jongejan.
Een trichobezoar, ontstaan door inslikken van uitgetrokken haren (trichotillomanie). Pats, boem. Geen woord te veel. Dit is het en zo komt het. Dat doen niet veel hem na. Dit moet kloppen!
Een bezoar is een vast lichaam in maag of darm. Thrix betekent haar. Dus een haarbal. Bekend van de kat, maar hoe komt een mens daaraan? Ook dit weet collega Jongejans. Door trichotillomanie (TTM), een onbedwingbare neiging haren uit te trekken, vaak dagelijks, soms vele uren per dag met kale plekken of afwezigheid van wimpers en wenkbrauwen toe. Vaak worden de haren na het uittrekken tegen de lip geduwd om te voelen en daarna doorgebeten en opgegeten. En zo kan heel soms zo’n haarbal ontstaan.
Wat kun je er aan doen?
Ik zag het jaren geleden in de kinderpsychiatrie voor het eerst. Bij kleine kinderen, vaak al beginnend voor het tweede jaar. Dan doe je er nog niet zoveel aan. Ja, handschoentjes aan in bed. Of een mutsje op. Maar na verloop van tijd komt de klad daar vaak in en dan gaat het weer mis. Ooit had een vader een even drastische als doeltreffende oplossing bedacht. Hij had zijn dochtertje helemaal kaal geschoren. De haartjes waren toen lange tijd te kort om uit te trekken. Ik herinner me niet dat ik hen weergezien heb, dus misschien dat ze niet weer is begonnen toen de haren weer langer waren. Maar het gaat op deze jonge leeftijd ook wel vaak spontaan over.
Dat geldt minder voor de variant die begint op latere leeftijd (8-14) jaar. Tot wanhoop van patiënt (en ouders) is het vaak een hardnekkige gewoonte, die je niet makkelijk af kunt leren. Professionele hulp is nogal eens nodig. Omdat ze vaak verwezen worden naar de dermatoloog zijn er nu een paar psychodermatologiepoli’s.
Oorzaak?
Verschijnselen als haren uittrekken, ernstig nagelbijten, dwangmatig aan oneffenheden van de huid pulken (skin-picking) komen vaak onbegrijpelijk over. Waarom doet iemand dat? Er is heel vaak geen duidelijk aanwijsbare oorzaak te vinden. Ja, spanning, maar dan nog. Waarom dan dit gedrag? Iets begon me te dagen toen ik een keer zat te kijken naar een kat die zich waste. Het schoonmaken van zijn pootjes deed me heel sterk denken aan nagelbijten. Zou je nagelbijten, maar ook skin picking en trichotillomanie kunnen opvatten als een soort (afwijking in) pelsverzorging?
Wat daar goed bij zou passen is dat deze verschijnselen in het overgangsgebied zitten tussen de ticstoornis en de OCD. Net als veel tics zijn ze gericht op (verzorging van) het lichaam. Voorbeelden van dergelijke tics zijn keelschrapen, met de ogen knipperen en neus ophalen. Dit wordt wel ‘grooming behavior’ genoemd. Dit soort verschijnselen zien als een soort ontremd instinctmatig verzorgingsgedrag maakte het voor mij beter invoelbaar. Ook is er dan beter begrip op te brengen voor het feit dat het zo moeilijk is tegen te gaan. Instincten zitten diep in onze hersenen gebakken en daar ga je niet maar zo even tegenin. Ook al lijkt het ‘psychisch’.
Meer informatie vindt u hier:
Gepubliceerd op Medisch Contact op 29 oktober 2015.
Menno Oosterhoff