Mijn dwangmatige persoonlijkheidsstoornis

Regelmatig krijg ik de vraag wat het verschil is tussen de dwangstoornis of obsessief-compulsieve stoornis (OCS) en de dwangmatige of obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS). Ik zal dat proberen uit te leggen aan de hand van mijn eigen ervaring.

Ik streef zo naar orde en perfectie dat het ten koste gaat van mijn gezondheid. Vanuit een gevoel van onzekerheid, leg ik hoge verwachtingen op aan mezelf. Ik ga dan leven vanuit mijn hoofd. Als ik niet aan mijn eigen gestelde hoge eisen voldoe, heb ik stress en voel ik me rot. Ik heb geen controle over het leven, maar ben toch steeds op zoek naar een gevoel van controle.

Ik wil mijn dagen zo nuttig mogelijk invullen. Daarvoor houd ik allerlei lijstjes bij en plan dagen van a tot z. Ik ben steeds aan het ordenen, bijvoorbeeld in huis over hoe dingen moeten staan. Ik plan altijd te veel, waardoor ik niet af krijg wat ik af wilde krijgen. Het kost veel denkwerk en omdat het energie kost, kan ik minder tijd besteden aan de dingen die er echt toe doen.

Bezigheden zelf duren langer doordat ik dingen perfect wil doen en me verlies in details. Of ik stel uit omdat ik denk dat ik het toch niet goed ga doen. Als ik dingen wel gedaan heb, kan ik ze soms toch niet van mijn lijstje afstrepen omdat ik niet tevreden ben. Ontspanning staat onderaan mijn planning en ik kom er vaak niet aan toe. Prioriteiten stellen, lukt vaak niet in de praktijk.

Een ander kenmerk van OCPS is zo gewetensvol zijn dat het stress kost. Ik heb een groot verantwoordelijkheidsgevoel en zeg dan te snel ‘ja’. Er is vaak een gevoel van onrust; ik moet iets doen.

Een ander kenmerk van OCPS is moeite hebben met samenwerken of delegeren, omdat je bang bent dat de ander het niet zo goed doet als jij. Ik zal dat niet snel denken, maar vind het moeilijk dat ik minder controle heb over het werk en ben bang om op de vingers getikt te worden.

Verder pieker ik veel over geld. Ik ben bang dat ik niet de juiste keuze maak bij het uitgeven ervan. Ik ben ook verslaafd aan koopjes. Sommige mensen hebben extreme moeite met het weggooien van spullen, maar ik ben meer een opruimer.

Levenslang?

Als klein meisje was ik al netjes en op de middelbare school was ik erg ijverig. Ik werd niet blij van een hoog punt, maar ik kon een laag punt niet verdragen. Ik ontleende mijn zelfbeeld aan prestaties. Gelukkig hecht ik nu veel waarde aan sociaal contact, maar vroeger ging leren altijd voor. Ook in het weekend stond ik om zeven uur op. Te veel opgaan in studie of werk is voor mensen met OCPS een valkuil.

Door positieve ontwikkelingen staat OCPS minder op de voorgrond bij mij dan een paar jaar geleden. Ik ben flexibeler dan vroeger en mijn zelfvertrouwen is gegroeid. Vroeger zeiden sommige therapeuten dat het “leren leven met” is. Trekken van OCPS zal ik blijven hebben, maar hopelijk kan ik met de juiste hulp zorgen dat ik er minder onder lijd en het mijn functioneren minder belemmert. De kunst is om onzekerheid en imperfectie te leren verdragen.

OCPS versus de dwangstoornis

OCPS en dwang zien er bij iedereen anders uit. De ernst varieert ook. Wat is het verschil tussen OCPS en dwang bij mij?
Veel van mijn dwanghandelingen en -gedachten vloeien voort uit OCPS. Dat geldt vooral voor mijn regels met betrekking tot voeding, het milieu en het voortdurend plannen van alles. Ik mag bijvoorbeeld na half negen ’s avonds niets meer eten. Dat is niet omdat ik dat niet wil, want ik ben dol op eten.

Dwanghandelingen en -gedachten die meer voortvloeien uit drang, dus een onbeheersbaar gevoel om iets te doen, vind ik meer vallen onder de dwangstoornis. Het gaat bij mij dan om controleren, ordenen, smetvrees, koopdrang, symmetriedwang en skin-picking. Ik was mijn handen niet omdat dat moet, maar omdat het vóelt alsof het moet.

Gevoel en verstand, moeten en willen, drang en dwang, haken voortdurend in elkaar. Net zoals psychische problemen en je identiteit verstrengeld kunnen raken in de loop der tijd. Dat risico is nog groter voor de persoonlijkheidsstoornis. Wie ben je en wat heb je?

Bij dwangmatigheid vanuit OCPS is er vaker een kern van waarheid in tegenstelling tot die vanuit de dwangstoornis, waarbij er vaker irreële gedachten zijn. Het is goed om aandacht te hebben aan wat ik eet, maar steeds mijn nagels aan moeten raken is zinloos. Het is echter niet zwart-wit. Voor zowel OCPS als dwang is dat een mooie stelling om boven het bed te hangen.